Erven Vedders Haaksbergen

De historie van de erven Vedders en Vedders Wonner in de buurtschap Langelo bij Haaksbergen


Erve (Groot) Vedders.
In buurtschap Langelo bij Haaksbergen bevindt zich het grote erve “Hof te Langelo”. Het Hof was al bekend in het jaar 1188; toen was het in het bezit van de Graaf van Dalen en Heer van Diepenheim. In 1331 kwam het door verkoop in bezit van de Bisschop van Utrecht, vervolgens in 1528 de Koning van Spanje als Heer van Overijssel, dan ca 1600 de Staten van Overijssel en weer later is het in het bezit gekomen van Haaksbergse drost Unico Ripperda.  Inmiddels was het Hof uitgegroeid met een aantal afsplitsingen, zoals het erve Vedders, soms ook Groot Vedders en later ook Klein Langelo genoemd. In 1733 werd de nieuwe eigenaar van alle complexen richter Joan van der Sluys (ovl. 1738) en zijn broer Anthony (ovl. 1751), die bijna alle erven vervolgens in 1740 schonken aan de NH kerk te Haaksbergen, welke anno 2005 nog steeds eigenaar is van het Hof, van erve Vedders en van Kleinsman. Vedders Wonner, soms ook Veddersmaat geheten (gelegen direct naast erve Vedders) is midden 18e eeuw door vererving overgegaan naar Coenraad Muntz.
De Hof was vanouds de hoofdhof van de gelijknamige marke Langelo. Enkele keren per jaar moesten alle boeren uit de marke Langelo ter vergadering verschijnen. Hier werden dan allerlei zaken betreffende het gebruik van de gemeenschappelijke markegrond besproken zoals het steken van turf, het hakken van hout, het plaggen steken, het drijven van vee, schapen en varkens, enz. Als men zich niet aan de regels hield dan werden boeten uitgedeeld, veelal in de vorm van een anker wijn of een tonne biers!
De naam Vedder duikt voor het eerst op in het jaar 1544; in een keizerlijk verslag is dan sprake een watermolen  in de beek “de Vedde” in de buurtschap Langelo. Overigens is er in een akte van 1487 al sprake van de molen in Langelo (die toen al ca 150 jaar oud zou zijn). Ca 100 mt langs Groot Vedders loopt heden de in 1937 gekanaliseerde Buurserbeek, welke dus eerder de Vedde werd genoemd; vroeger liep een kleine tak vlak langs erve Vedders. De brug over de Buurserbeek heet dan nu ook Veddersbrug en de boerderijen liggen aan de Veddersweg.
De bovengenoemde molen was eerst een bisschoppelijke molen, na 1528 een keizerlijk domein, welke echter niet beleend was maar in de naam van de keizer verpacht door de Hollandse Rekenkamer. In 1544 werd de rentmeester door de Rekenkamer gelast o.m. “te doen informatie nemen upte nootlyke reparatie van de moelen aldaer. Met ein expert en vervaren timmerman op moelens werd bevonden dieselve vervallen ende ruyneert synde”. Waarschijnlijk was het bij de laatste Gelderse oorlog (1520-1528) in brand gestoken. Er is sprake om de molen te verplaatsen: “dat men solde moeten verleggen op ein ander ende beter plaets om geryff ende merer profyt”. En dat is inderdaad gebeurt; ongeveer een km stroomopwaarts werd de nu nog bekende Oostendorper molen gebouwd. De plaats van de oude molen (het was een waterrad-, olie- en korenmolen) is vrij nauwkeurig bekend: omwonenden weten van palen en zwaar houtwerk dat begin 20e eeuw in de beekbedding werd aangetroffen ca 200 mt van de Veddersbrug. Mogelijk stamt het Markelose geslacht Vedders van bovengenoemde boerderij.

Over de historie van erve Vedders is in de archieven tot op heden niet veel te vinden: rond 1670 heeft de Bisschop van Munster, bijnaam Bommen Berend, nog al wat schade veroorzaakt in de Achterhoek en Twente. Daarop zijn schadevergoedingen betaald aan de bewoners van de boerderijen; “int Vedder koomen heeden Jan en Henrick nas Freeden doemaels an elx moeten langhen (=uitreiken) 12 st 1-4-0. Noch des avond van Vreeden medegebragt een vierdel bijers daer voor an haer moeten betaalen 53 st 2-16-0”.
Een deel van de Hof te Langelo was dus erve Vedders, dat in het verpondingsregister van 1720 even groot is als de Hof. Omdat inmiddels de naam Klein Langelo voor het erve Kleinsman verdwenen was, kon de afsplitsing Groot Vedder opnieuw Klein Langelo genoemd worden. De eigenaren van Vedders waren immers dezelfde als die van de Hof en Kleinsman.
Ca 1740. Drie vijfde part in ’t erve en goet Klein Langelo alias Vedders door de weduwe Klein Langelo of Vedders gebouwt wordende op de derde garve en voor een jaerlijcksche geltpagt f 7-10-0. Noch een vet varcken en vier diensten waervan aen dezen boedel drie vijfde parten toekomt.
Profijtabele uytstaende schulden: Henrick ten Oostendarp is schuldig wegens ontfangene drie en dertig schepel garsboeckweite van Langelo en vijftien schepel van Klein Langelo of Vedders ad 12 st. per schepel, agt en twintig gulden en sestien st. f 28-16-0.
De weduwe Klein Langelo heeft gekogt de garsrogge van ’t jaer 1737 voor drie en veertig gulden, waerop betaelt heeft, seven en dertig gulden tien st. en is dus wegens noch schuldig f 5-10-0.
Volkstelling 1748 Langelo: Groot Vedders. Weduwe Vedders met 4 kinders boven 10 jaar en een knecht.
1755. Vaste goederen en capitaalen van den armenstaat te Haxbergen: 3/5 parten in het goed Klein Langelo alias Vedders doet op Martiny jaerlijks ter pagt f 63,-.
In 1772 verkoopt de weduwe Vedders (Harmken Schulte) het “bouwrecht” aan haar kleinzoon Jan Klein Langelo.
1777-1790 Aangegraven landen buurtschap Langelo te Haaksbergen. Aan Vedders esch 1 lange strepen; is van Grootvedder.
Vedders had in de marke in 1849 driekwart waarrecht.
Voor het huis bevindt zich nog een oude Bentheimer waterput en in het achterhuis is een sluitsteen ingemetseld met het jaartal 1900.
Anno 2022 wordt er door de familie ter Beest nog steeds geboert.

Erve Vedders Wonner.
Vedders Wonner of Veddersmaat is een afsplitsing van Groot Vedders.
In 1733 worden de broers Anthony van der Sluys (ovl. 1751) en richter Joan van der Sluys (ovl. 1738) door ruiling eigenaar van een stuk grond of maat gelegen naast erve Groot Vedders; zij laten daar een schoppe of boerderij timmeren die daarop verpacht wordt aan de in 1692 te Groenlo geboren Berent Heusels.
1735 Markeboek Langelo: De erfmarkerichter van der Sluys heeft in dese lopende jaere een schoppe getimmert op de gemeente omtrent het huys van Vedders soo worden de gecommitteerden versoght deselve gront te waarderen ter sine voldoeninge.
Door vererving gaat de Veddersplaatse midden 18e eeuw over naar Coenraad Muntz.
Aantekeningen in het brouwersboek van Haaksbergen; het is een aantekenboek van inkomsten en uitgaven van een bierbrouwerij. Bij familiebijeenkomsten (geboorte en overlijden) werd hier bier gehaald. Naast betaling in geld kon ook betaald worden in natura of diensten:
1735. Berent Heusels op de Wonner 31 stukke garen a 3½ st samen 5 gulden en 4 duiten en 2 kanne bier.
1752. Berent heeft een dag geholpen met mestrijden en heeft ontvangen 1 kar houtas.
1747-1750. Processtukken van het rechterlijk archief van het Landgericht Haaksbergen. Proces Roemer ca Heusels. Arnold Roemer pandt optredend voor zijn echtgenote Christina Michgorius, weduwe van Jan van Bruinenborg, de roerende goederen van Berend Heusels op Vedders om daarop een vordering uit geldlening te verhalen. Incompleet. Er is geen vonnis bewaard.
Volkstelling 1748 Langelo: Vedders Wonner. Berend Heusels en vrouw. 4 kinderen boven 10 jr en 1 kind onder 10 jr.
In het hoofdgeldregister van 1764 was sprake van Vedder en Nije Vedder en in het markeboek werd in 1777 genotuleerd dat Vedderswonner een stuk land in de marke ontgonnen had. De boerderij was kwartgewaard.
1795. Volkstelling: Janna Heusels huisvrouw met 5 kinderen.
Op de holtink of markevergadering van 1796 wordt Christiaan Heusels tot mei 1798 benoemd tot gezworene in de markte.
Brouwersboek:
1800. Bier aan huis gehaald, 1 tonne bier op de begrafenis, ontvangen 4 schepel gerst.
1802. ½ tonne bier, 2 kannen bier, een dag geholpen en betaald.
In sept. 1812 koopt Christaan Heusels, bouwman op het boerenplaatsje Vedders Wonner nr 32 te Langelo, zijn sinds vele jaren gepachte boerderij voor f 3401,- en f 112,- schrijfkosten van Coenraad Muntz en de juffrouwen Johanna en Geertruid Hubert.
Holtinkvergaderingen op de Hof te Langelo:
1803. Bouwman Arnoldus Assink wordt door Christiaan Heusels benadeeld bij het maaien van plaggen en aangraven van gemeenschappelijke grond.
1812. Christiaan Heusels wordt lid van de commissie die toeziet op huizenbouw in de marke.
1818. Hij wordt lid van de commissie die maatregelen zal zoeken om de zandverstuiving in het Langeloseveld tegen te gaan.
1820. Hij wordt keurnoot (bijzitter) in de rechtspraak van de marke.
1827. Gerrit Heusels neemt de plaats in van wijlen zijn vader Christiaan tot gecommitteerde in de marke. Er is nog een rekening van Christiaan van 15 stuiver wegens houtvaren.
1837. Gerrit Jan Heusels is met andere eigengeerfden tegen de markeverdeling.
1852. Vedders Wonner heeft 2/5 waarrecht in de marke.
Voor het huis bevindt zich nog een oude Bentheimer waterput en in de voorgevel is een sluitsteen ingemetseld: HMH  JWG  1909 (HerManus Heuzels   Johanna Willemina Gelinck) en in de achtergevel: JCH  DMK  1923 (Johannes Christianus Heuzels   Dina Maria Kersten).
Anno 2022 wordt Vedders Wonner bewoond door de 9e generatie Heuzels.